tümel

[Alm. Universaler ] [Fr. universelle ] [İng. universal ] [Es T. külli ]  [Yun. kathōlou ] [Lat. universalis ]

Evrensel; özne ile yüklem arasında bütüne ilişkin bir bağın kurulduğu niceliksel yapı ifadesi. Bir türün bütün bireylerine ait olan ya da olmayan bir özelliği ifade ederken kullanılan niceleme belirteci. Başka bir deyişle, özne ve yüklem arasındaki kapsama ilişkisinde yüklemin öznede konu edilen türün tamamına yüklemlenebildiği yapı. Bir önerme nicelik bakımından ele alındığında ya tikel ya da tümel, nitelik bakımından ele alındığında ise ya olumlu ya da olumsuz olarak tanımlanmaktadır. . Söz konusu özellikler, karşıtlık karesinin dört köşesine konumlanan tümel olumlu, tümel olumsuz, tikel olumlu ve tikel olumsuz kategorik önermelerini ortaya çıkarmaktadır. “Bütün insanlar ölümlüdür” önermesi tümel olumluya, “Hiçbir insan üç gözlü değildir” ise tümel olumsuza birer örnek durumundadırlar. Tümel niceleme için “Bütün” terimi dışında “her”, “tüm”, “hepsi” gibi terimler de kullanılmaktadır. Aristoteles mantığında bir önermenin tümel olumlu olduğunu ifade etmek için onaylamak, doğrulamak anlamına gelen Latince “affirmo” (ing: affirm) sözcüğünün ilk seslisi olan “a” harfi; bir önermenin tümel olumsuz olduğunu ifade etmek için, olumsuzlamak, değillemek anlamına gelen Latince “nego” (ing: negation) sözcüğünün ilk seslisi olan “o” harfi kullanılmaktadır (ilgili sözcüklerin ikinci seslileri ise tikel önermelerin gösteriminde kullanılırlar). Niceleme mantığında ise tümel niceleyici “∀” sembolü ile gösterilir.

KAYNAKÇA

Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.

Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 2017, 4. Baskı.

Yüksel, Y. Gelenekselden Moderne Mantıkta Önermeler ve Doğruluk Değerleri, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2017.

Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Üniv.) ;Halise AVŞAR