Thales

[İng., Alm. Thales] [Fr. Thalès] [Yun. Θαλῆς]

MÖ. 624-546 yılları arasında Miletos’ta yaşadığı kabul edilen, Yunanlı ilk filozof, doğa bilimci, Yedi bilgeden biri ve astronom.

Yaşamı. Thales’in yaşamı ve öğretisi hakkında çok az bilgi sahibiyiz. Kimilerine göre yazdıkları tümüyle kaybolmuş, kimilerine göre yazılı eseri hiç olmamış, kimilerine göre ise yazdıklarından geriye bazı fragmanlar kalmıştır. Bu nedenle Thales’in yaşamı ve öğretisi hakkında, kendisinden sonra gelen düşünürlerin paylaştıkları üzerinden tahminlerde bulunabilmek ve kimi sonuçlar çıkartabilmek mümkündür. Eksamyes ile Fenikeli Kleobouline’nin oğlu olan Thales’in, beşinci yüzyılda muhtemelen MÖ. 624-546 yılları arasında Miletos’ta yaşadığı kabul edilmektedir. Soylu bir aileye mensup olan Thales, Yunanlı Yedi Bilgeden biri olarak kabul edilir. Anaksimandros ve Anaksimenes ile birlikte gerek Miletoslu olmaları ve aynı dönemde yaşamaları gerekse de kendilerinden sonra gelenler tarafından aralarında hoca-öğrenci, öncül-ardıl ilişkisi olduğuna dair görüşlerin bulunması, günümüzde “Miletos” veya “Ionia” olarak adlandırılan okulun kurucusunun Thales olarak değerlendirilmesine neden olmuştur.

Politikayla ilgilendiği, sağduyulu bir devlet adamı olduğu, daha sonra doğayı incelemeye başladığı, bu bağlamda da bazı araştırmacılar tarafından doğa üzerine araştırma yapan ve konuşan ilk düşünür olduğu yargıları, Thales’e dair söylenenlerden bir kısmıdır. Thales’in, aynı zamanda, astronomiyle uğraştığı, güneş tutulmalarını ve gün dönümlerini önceden hesapladığı, hatta MÖ. 585 Mayısında meydana geldiği düşünülen güneş tutulmasını doğru şekilde tahmin ettiği iddia edilmektedir. Bu nedenle onu ilk astronom olarak adlandıranlar da bulunmaktadır.

Felsefesi. Thales’in görünüşteki çokluk ve çeşitliliğin temelindeki birliği, var olan her şeyin kendisinden meydana gelip yine kendisine döndüğü ilkeyi, bütün değişim boyunca değişmeden kalan dolayısıyla da her şeyin başlangıcı olan arkheyi “su (ὕδωρ / hudōr)” olarak düşündüğü ileri sürülür. Thales’in bütün şeylerin kökeninin “su” olduğuna dair iddiası, felsefenin başlangıç noktası kabul edilmiş, Thales de ilk filozof olarak adlandırılmıştır. Aristoteles, Metafizik kitabında Thales’i söz konusu düşünceye sevkeden nedenleri, her şeyin sıvı bir kaynaktan beslenmesi ve her şeyin tohumunun nemli bir yapıda olduğunu gözlemlemesi, kısaca su ile yaşamı bağdaştırılması olarak açıklamıştır. Bununla birlikte Thales’in, Mısır’a yapmış olduğu seyahatlerde suyun canlılar için taşıdığı hayati önemin farkına varmış olması, onun farklı hallere girebilmesinin değişim olgusunu açıklayabilmede imkân sağlaması ve doğrudan gözlemlenebilen maddi bir öge olması gibi etmenlerin de arkhe olarak “su”yu kabul etmiş olmasında etkili olduğu düşünülür. Bunun dışında özelikle arkhe’nin su olduğu iddiasıyla ve yaşamla olan bağı birlikte düşünüldüğünde, Aristoteles ile Hippias, Thales’in mıknatıs taşını kanıt göstererek nesnelerin canlı olduğunu kabul ettiğini ifade etmişlerdir. Bu bağlamda Thales, hilozoist (/maddenin canlı olduğunu kabul eden) bir düşünür olarak kabul edilir.

Thales’in görüşlerinin doğrudan gözlem ve tecrübeye dayanması, özellikle de sınanabilir olması, felsefenin Antik Yunan’da başladığını dile getirilen “muthos”tan (/mitos’tan) “logos”a geçiş mottosunun Thales’in fikriyatına dayandırılmasına, böylece de onun felsefenin başlangıcını oluşturan ilk filozof olarak anılmasına vesile olmuştur. Nitekim Antik Yunan düşüncesini şekillendiren Homeros, Heseidos gibi ozanların, özel güçleri olan Tanrılara ya da ruhlara başvurarak ve ilhamla oluşturdukları kosmos anlayışlarının ne kanıtlanabilmesi ne de çürütülebilmesi mümkün iken ilk kez Thales, evrenin çeşitliliğini bizzat evrenin içindeki bir öğenin çeşitlenmesi üzerinden, üstelik de eleştirilebilir bir sav üzerinden dile getirmiştir. Elbette bu konuda da farklı düşünenler bulunmakta, aynı gerekçeyle Thales’in ilk filozof değil de doğa bilimci olduğu da ileri sürülmektedir.

Yaygın bir kabule göre Thales, Mısır’a yolculuklar yapmış, hatta belli bir süre orada yaşamış ve oradaki rahiplerle birlikte doğa bilimi ve matematikle ilgili çalışmalarda bulunmuştur. Bununla birlikte dikey açıların birbirine eşit olduğu, çapın daireyi ikiye böldüğü, çapı gören çevre açının dik olduğu, ortak kenarları olan bitişik iki üçgenin benzer üçgenler olduğu, ikizkenar üçgenlerin taban açılarının birbirine eşit olduğu üzerine teoremler Thales’e atfedilmektedir. Yine söylenenlere göre bunlar, o dönemde piramitlerin ölçülmesi ve gemiler arasındaki ve gemilerin kıyıya olan uzaklığının hesaplanması gibi pek çok pratik meselenin çözümünde kullanılmış; bu nedenle de Thales teorik geometriyi pratikte uygulayan ilk matematikçi olarak adlandırılmıştır.

KAYNAKÇA

Aristoteles. Metafizik, Çeviren Ahmet Arslan, İstanbul: Divan Kitabevi, 2017.

Guthrie, W. K. C. Yunan Felsefe Tarihi. Sokrates Öncesi İlk Filozoflar ve Pythagorasçılar, Çeviren Ergün Akça, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.

Cajori, Florian. Matematik Tarihi, Çeviren Deniz İlalan, Ankara: ODTÜ Yayıncılık, 2014.

Yazar : Ayşe GÜL ÇIVGIN (Bartın Üniversitesi)