özdeşlik ilkesi

[Alm. Identitätsprinzip ] [Fr. principle d’identité ] [İng. identity principle ] [Es. T. ayniyet mebdei / ayniyet prensibi ]

Bir terimin işaret ettiği nesnenin kendisiyle bir ve aynı olduğunu, yani özdeş olduğunu içeren mantık ilkesi. Genellikle “A, A'dır” şeklinde örneklenir ve “bir şey kendi kendisiyle özdeştir” şeklinde ifade edilir. Aristoteles mantığının üç temel ilkesinden biri olarak görülür. 

Aristoteles, doğrudan bir ilke olarak temellendirmemiş olsa da, ifadelerine dikkatlice bakıldığında onun, özdeşlik ilkesini, açıklamaya ve gerekçelendirmeye gerek duymayacak ölçüde esaslı bir konumda gördüğü anlaşılmaktadır;

“Bir şeyin niçin kendisi olduğunu araştırmak, hiçbir şeyi araştırmamaktır (çünkü “niçin” diye sormadan önce, olayın veya şeyin varlığının, örneğin ayın bir tutulmaya maruz kaldığının bilinmesi gerekir. Ancak bir varlığın kendi kendisi olması, “insan, niçin insandır” veya “müzisyen niçin müzisyendir” türünden her soruya cevap olarak verilebilecek tek açıklama, tek nedendir; meğer ki insan her varlığın kendi kendisinden ayrılamaz olmasını bir neden, bir açıklama olarak vermeyi tercih etmiş̧ olmasın. Ancak bu, onun birliğini tasdik etmekten başka bir şey değildir ve kısalığından dolayı bu tür her şey için geçerli olan genel bir cevaptır.)”

Dolayısıyla bir şeyin kendisiyle olan özdeşliğini dile getirmek, o şeyin birliğini onaylamaktan başka bir şey söylememektir ve bu durum da Aristoteles açısından temellendirmeyi gerektirmeyecek kadar basittir. Nitekim düşüncede, varlığa ilişkin böyle bir birlik sağlanmadığı sürece varlıkla ilgili bir yargıda bulunmak olanaklı değildir.

Özdeşlik ilkesinin, düşüncenin ve varlığın temel bir ilkesi sayıldığı geleneksel mantığın aksine, 20. Yüzyılda özdeşlik ilkesinin geçersizliği üzerine geliştirilen sapkın mantık sistemleri ortaya çıkmıştır.

KAYNAKÇA

Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.

Aristoteles. The Complete Works of Aristotle, Çeviren. W. A. Pickard, Editör. Jonathan Barnes, New Jersey: Princeton University Press, 1991.

Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Üniv.);Halise AVŞAR (