olasılık

[Alm. Wahrscheinlichkeit] [Fr. probabilité] [İng. probability] [Lat. probabilitas] [Es.T. ihtimaliyet]

Olanaklı olanı, matematiksel bir model içerisinde kavrama çabasına verilen isimdir. Olasılık, bir şeyin olabilme ya da olmama durumunun derecesini bildirir. Neyin bilindiği ya da neyin bulunabildiği verildiğinde, olasılık belirsiz bir şey hakkında ne dereceye kadar emin olunabileceğinin tasarlanmasını sağlar. Olasılık, ayrıca, bir şans kurgusunda tekrarlanan deneylerde bazı sonuçların hangi göreli frekansta oluştuğunu düşünmemizi sağlar. Reichenbach’a göre olasılık ifadesi, olayların frekansını tahmin etmektedir. Bu ifade gelecek hakkında bir şey söylemekte ve bu nedenle tahmin edilen olayların terimleriyle doğrulanabilmektedir. Olasılığın ilk tanımlarının ortaya çıkışında çeşitli talih oyunları, kumar vs. esas kaynak olmuştur.  Bununla birlikte olasılık, günlük hayatın içinden bilimlere kadar birçok alanda karşımıza çıkmaktadır.

İstatistik, matematik, bilim ve felsefe alanlarında mümkün olayların olabilirliği ve karmaşık sistemlerin altında yatan mekanik işlevler hakkında sonuçlar ortaya atmak için çok geniş bir şekilde kullanılmaktadır. Epistemolojide, zihin felsefesinde ve bilişsel bilimde bir modelleme aracı olarak karşımıza çıkan olasılığın, karar kuramı, oyun teorisi gibi teorilerin merkezinde oynadığı role dayanarak, etik ve siyaset felsefesi için de sonuçlarından söz etmek mümkündür. Aynı zamanda bilim felsefesi söz konusu olduğunda, teorilerin doğrulanmasının analizinde, bilimsel açıklamada ve öte yandan kuantum mekaniği, istatistiksel mekanik, evrimsel biyoloji ve genetik gibi belirli bilimsel teorilerin felsefesinde de olasılığın önemli bir yer teşkil ettiği görülmektedir.

Bilimsel, sosyal, felsefi ve gündelik hayatın içerisinde sözü edildiği şekliyle konumlanan olasılığın bir bilim alanı olarak görülmesi, on yedinci yüzyılda B. Pascal (1623-1662) ve P. de Fermat’ın (1607-1665) çalışmalarıyla başlamıştır. Daha sonra C. Huygens (1629- 1695), J. Bernoulli (1655-1705), A. Markov (1856-1922) ve A. Kolmogorov (1903-1987) gibi matematikçiler olasılık kuramını önemli ölçüde geliştirmişlerdir.

KAYNAKÇA

Hacking, Ian. Olasılık ve Tümevarım Mantığına Giriş. Çeviren İrfan Özdabak. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.

Hájek, Alan, "Interpretations of Probability", The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Editör Edward N. Zalta.

https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/probability-interpret/. Çevirimiçi 5 Ocak 2023.

Karaçay, Timur. “Kavramlar Ağı İçinde Olasılık”. Olasılık içinde, 23-27. Hazırlayanlar Ü. Ufuktepe ve diğerleri. Yayın No: 73, İstanbul: Kültür Üniversitesi Yayınları, 2006.

Reichenbach, Hans. The Theory of Probability. Çevirenler Ernest H. Hutten, Maria Reichenbach. Los Angeles: University of California Press, 1949.

Uçar, Semra. “Hans Reichenbach’ın Olasılıkçı Mantığı”. Felsefi Düşün-Akademik Felsefe Dergisi, Sayı: 7 (2016): 251-276.

Yazar : Semra UÇAR (Sinop Üniversitesi)