mantık (bilim)

[Alm. Logik ] [Fr. logique ]  [İng. logic ] [Es. T. mantık ]

Mantık, akıl yürütmelerin tutarlılığının ve geçerliliğinin denetlenebilmesi için gerekli ilke ve kuralları belirlemeyi amaçlayan bir disiplindir. Bu nedenle mantık, "doğru düşünmenin aracı" olarak tanımlanmaktadır. Aristoteles'in Organon’undan itibaren yüzyıllar boyunca, üç temel ilkeyi temel alan ve dolayısıyla iki doğruluk değerine (doğru ve yanlış) dayanan, tümdengelimsel akıl yürütmeyi bilgi üretmenin esas yöntemi olarak gören bir mantık anlayışı benimsenmiştir. Söz konusu üç temel ilke kısaca şu şekilde tanımlanabilir:

Özdeşlik: Bir şeyin kendisi ile bir ve aynı olduğunu ifade eden ve “A = A” yani “A, A'dır” olarak örneklenebilen ilke:

Çelişmezlik: Bir şeyin aynı anda ve aynı bakımdan hem kendisi hem de başka bir şey olamayacağını ifade eden ve “A ≠ ~A” yani, “A, A olmayan olamaz” olarak örneklenebilen ilke.

Üçüncü Halin Olmazlığı: Bir şey ile onun çelişiği arasında üçüncü bir olanak olmadığını ifade eden ve “A v ~A” yani “Herhangi bir şey A veya A değildir, başka bir şey olamaz” olarak örneklenebilen ilke.

Doğruluk değerleri, akıl yürütme yöntemi ve temel ilkeler bakımından söz konusu temellere dayalı mantık anlayışını benimseyen sistemler klasik ya da geleneksel mantık anlayışı olarak adlandırılmaktadırlar. 20. Yüzyılda, klasik mantığın dayanmış olduğu temel ilkelerden en az birini esneterek yahut reddederek oluşturulan klasik-olmayan mantık sistemleri geliştirilmiştir.

KAYNAKÇA

Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.

Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 2017, 4. Baskı.

Yüksel, Y. Gelenekselden Moderne Mantıkta Önermeler ve Doğruluk Değerleri, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2017.

Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Üniversitesi)