Kyrene Okulu

[Tr. Alt. Kirene Okulu ; Kireneliler ] [Alm. den Kyrenaikern ] [Fr. Cyrénaïques veya Cyrénéens ] [İng. Cyrenaics : Cyrenaic school ] [Es. Tr. Kirvâniyyûn ]

Kuruluşu. Kuzey Afrika’da (bugünkü Libya sınırları içinde) yer alan Yunan kolonisi Kyrene’de, Sokrates’in öğrencisi ve takipçisi Aristippos (MÖ 435-yak. 356) tarafından kurulmuş felsefe okulu. MÖ 4. yüzyılda kurulan Kyrene Okulu varlığını birkaç yüzyıl sürdürmüştür. Megara Okulu, Elis-Eretria Okulu ve Kynik Okul ile birlikte Sokratesçi Okullar arasında anılmaktadır.

Felsefesi. Varlıklı bir ailede dünyaya gelen Aristippos lüks düşkünü, zevk peşinde koşan ve sözünü sakınmayan bir karakter olarak tarif edilir. Hayata karşı duruşu felsefi öğretisine de yansımıştır. Nitekim Hazcılık (hedonizm) öğretisinin ilk temsilcileri olarak kabul edilen Kyreneliler ahlak felsefelerini bu öğreti üzerine inşa etmişlerdir. Aristippos’un Atina’da Sokrates’in öğrencisi olmadan önce henüz Kyrene’de iken Protagoras’ın görüşlerinden etkilendiği bilinmektedir. Bilgi konusunda benimsediği öznelci yaklaşım onun üzerindeki Protagoras etkisini göstermektedir. Aristippos’a göre kişi kesin olarak yalnız kendi duyumlarını ve algılarını bilebilir. Kişinin nesnelerin doğasıyla ve başka insanların duyumlarıyla ilgili kesin bilgiye sahip olması imkansızdır. Kyrenelilerin bilgi konusunda benimsedikleri bu öznelci yaklaşım ahlak kuramlarında da “bireysel haz” olarak karşılık bulmaktadır. Aristippos, doğayı değil insanı felsefi öğretisinin temeline koyması ve en yüksek iyiyi sorgulaması bakımından Sokrates’e benzemektedir. Hazzı ahlak felsefesinin dışında bırakmayan fakat ruhun kalıcı esenliğini de asla hazla özdeşleştirmeyen Sokrates’ten, insan hayatının ereğini haz olarak açıklamasıyla ve bilgi konusundaki öznelci yaklaşımıyla ayrılmaktadır.

Bütün canlıların doğal olarak hazzı aradığı ve acıdan kaçtığı ilkesini ahlaki öğretilerinin temeline yerleştiren Kyreneliler tarafından iyi, haz ile kötü ise acı ile eşitlenir. Haz, Epikuros’un öğretisinden farklı olarak Kyreneliler için acının yokluğu ya da acıdan azade olma anlamına gelmez. Bütün hazlar haz olmaları bakımından eşittir; bir hazzın diğerine üstünlüğü yoktur. Ancak hazlar yoğunluğuna göre birbirinden farklılık gösterebilirler. Bedensel hazların zihinsel hazlara ağır basmasının sebebi budur. Asli ve etkili olan, bedensel hazlar ve acılardır. Kyreneliler hazzın ve acının oluşumunu insan vücudundaki birtakım devinimler ile açıklarlar. Yumuşak devinimler haz veren duygulanımlara neden olurken sert devinimler acı veren duygulanımların nedenidir. Haz ve acı bir geminin limanda hafif rüzgârda salınışı ve geminin fırtınada yalpalayışı gibidir. Yumuşak ve sert devinimlerin yanı sıra bir de devinimin olmadığı ne haz ne de acı veren duygulanımın ortaya çıktığı durumlar vardır. Böyle durumlara ara durumlar adı verilir.

Yaşamın nihai ereğini haz olarak kabul eden Kyreneliler için insanı mutluluğa götüren hazlar anlık ve bireysel hazlardır. Çünkü Kyrenelilere göre geçmişteki hazlar artık yoktur ve gelecekteki hazları bilemeyiz. Bundan dolayı önemli olan şimdiyi yaşamak ve haz almaktır. Mutluluk anlık hazların toplamı anlamına gelir. İyi ve erdemli bir hayat en yüksek miktarda hazzı ve hoşnutluğu sağlayan hayattır. Kyreneliler, hazzı ahlak felsefelerinin özüne yerleştirirken ahlaki edimler söz konusu olduğunda kişinin hazzın kölesi değil efendisi olması gerektiğinin önemini de vurgularlar. İnsanı mutluluğa erişmekten alıkoyan tutkular ve zevkler konusunda da öz-denetim ve basiret erdeminin gerekliliğinin altını çizerler. Bilge, aşırılıklardan kaçınan ve hoşnut olma halini koruyabilen kişidir.

Kyrene’de okulunu kurduktan sonra Aristippos’un felsefi öğretisinin en önemli takipçisi kızı Arete olmuştur. Arete, dedesinin adını alan oğlu genç Aristippos’a felsefi bilgisini aktarmış ve Kyrene Okulu öğretileri genç Aristippos zamanında daha sistemli bir hale getirilmiştir. Kyrene Okulu’nun öğretileri aynı zamanda Aristippos’tan sonra Hegesias, Annikeris ve Theodorus tarafından birtakım değişiklikler yapılarak temsil edilmiştir. Pesimistik bir yaklaşım benimseyen Hegesias, öğretisini acının hazza baskın olduğu iddiası üzerine temellendirir. Hegesias her ne kadar Aristippos gibi hazzı insan yaşamının ereği olarak görse de bedenin yadsınamaz acılarının olduğunu ve bu acıların mutluluk için engel oluşturduğunu söyler. Annikeris, zihinsel hazzın bedensel hazdan üstün olduğunu iddia eder.  Dostluğun, vatan sevgisinin ve minnet duygusunun acıyı göğüsleme konusundaki önemine dikkat çeker. Annikeris’in öğrencisi olan Theodorus ise haz ve acı yerine sevinç ve kederi koyarak bedenle ilgili durumların nötr olduğunu iddia etmiştir.

KAYNAKÇA

Copleston, Frederick. Ön-Sokratikler ve Sokrates. Çeviren Aziz Yardımlı. İstanbul: İdea Yayınevi, 2009.

Laertios, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çeviren Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.

Lampe, Kurt. The Birth of Hedonism: The Cyrenaic Philosophers and Pleasure as a Way of Life. Princeton & Oxford: Princeton University Press, 2015.

Tsouna, Voula. The Epistemology of the Cyrenaic School. United Kingdom: Cambridge University Press, 1998.

Zilioli, Ugo (Ed.) From Socratics to Socratic Schools. New York & London: Routledge, 2015.

Yazar : Işıl ÇEŞMELİ (Selçuk Üniversitesi)