İbn Tufeyl

[İng. Ibn Tufail ] [Fr. Ibn Tofaïl ] [Lat. Abubacer Aben Tofail ]  [Far.-Arap. ابن ‌طفیل ] 

Yaşamı. Ebu Bekir Muhammed bin Abdul Malik bin Muhammed bin Tufeyl el Kaisi el-Endülüsi, İspanya’nın güneybatısında yer alan bir kıyı kenti olan Cadiz’de dünyaya geldi (Hicri. 499/Miladi 1105- ölümü H. 581/M.1185- Marakeş). Bu konuda kesin bir bilgi olmasa da eğitimini, tıp alanında, Sevilla veya Kurtuba’da aldığı ve hiç tanışmamış olmakla birlikte Endülüs felsefesinin kurucu şahsiyetlerinden İbn Bacce'nin çalışmaları da dahil birçok filozofun yapıtlarını okuduğu söylenmektedir. Nerede ve kimlerle felsefe çalıştığı tam olarak bilinmemekle birlikte, eldeki tüm kaynaklar onun bilimsel ve felsefi yetkinliğine işaret eder. Aynı zamanda ünlü filozof İbn Rüşd’ün de hocasıdır. Pek çok alanda geniş bir ilgi yelpazesine sahip olduğu ve nihayetinde hikmet ile şeriatı bir araya getirip uzlaştırmayı amaçladığı söylenmiştir. Esenlik ve rahat içinde yaşamış, yaşamını yazmaktan çok düşünmeye adadığı için geride az sayıda eser bırakmıştır.  

Felsefesi. İbn Tufeyl'in bizzat Hay Bin Yakzan 'ı yazarken bazı ekollerden etkilendiği ve birçok âlimin düşüncelerinden yararlandığı belirtilmelidir. O, bu yapıtta ilkin kendinden önceki felsefî geleneklere kısa bir şekilde değindikten sonra, bunları kendi “İşrâkî hikmet” anlayışı açısından değerlendirir. Bu anlatının esasını Yeni-Platon felsefesi oluşturur; bununla birlikte metinde Pisagor ‌ okuluna ait kimi unsurlarla, bir Hint dini olan Jainizm (/Caynizm) kültü ve Zerdüşt inancına ait unsurlar da bulunmaktadır. Et yemekten kaçınmak, dindarlık, ruhsal saflığı ve bedeni korumak, kişinin tüm eylemlerinin gök cisimleriyle eşgüdümlü bir şekilde gerçekleştirilmesi onun düşüncesinin temel özelliklerinden bazılarıdır. Sadece hayvanlara değil bitkilerin yaşamına da saygının vurgulandığı metinde olgun meyveyi yemek ve tohumu imân saflığıyla toprağa ekmek ve böylece insanî hırsın hiçbir bitkiyi mahvetmesine izin vermemek gibi etik ilkelerden söz edilir. Yaşamdaki ilk şaşkınlık ve dinî sorgulama hâli, hikâyenin de işâret ettiği üzere, insanın ateşi görmesinden kaynaklanır. Bu yüzden insan sürekli ateşe bakar, öyle ki bu, ister istemez Perslerin ateşe olan inançlarını çağrıştırır.  Hay Bin Yakzan görünen/fenomenal dünyayı terk edip düşünülen/rasyonel dünyaya katılarak varoluşun sebepsiz olamayacağı, her şeyin sebebi olan yüce bir varlığın olduğu sonucuna ulaşır. Zorunlu varlık (vâcibü'l-vücûd) her yönden cismani sıfatlardan bağımsızdır; bu nedenle onu eşyayı algılayarak kavradığımız gibi idrak etmek olanaklı değildir.  Bu bağlamda İbn Tufeyl, insanın bilgiyi iki şekilde elde ettiğine inanır: Bunlardan ilki, aklın eseri sayılan tefekkür, tecrübe ve teşbihtir; ikincisi, zan, keşif veya aydınlanmadır. İbn Tufeyl, aklın etkinliği sonucu elde edilen bilgiyi din yoluyla elde edilen bilgiden üstün görerek yapıtında felsefi gerçeği önce teorik araştırma yöntemiyle kavradığını, daha sonra ise müşahede yoluyla belli bir manevi tecrübeye ulaştığını ileri sürer; dolayısıyla bilgi teorisinde, insanın duyuları aracılığıyla doğadan elde ettiği bilgilerden başlayıp metafizik âlemdeki ilahî varlığın bilgisine kadar yükselme sürecini, insan doğa ilişkisi çerçevesinde temellendirmeye çalışır.

Etkisi. İbn Tufeyl’in başyapıtı Hay Bin Yakzan, çok kısa bir metin olmasına rağmen, özellikle Batı dünyasında sonraki nesiller üzerinde büyük bir etki yaratmış ve Orta Çağ'ın en önemli felsefî metinlerinden birisi olarak yerini almıştır. Bu felsefî anlatı, İbranice, Latince, İngilizce, Fransızca, İspanyolca başta olmak üzere birçok dile çevrilmiştir; öyle ki bu metnin Leibniz’a dek uzanan oldukça geniş bir etkisi olmuştur.

Önemli Yapıtları

Hay Bin Yakzan: Bu kitap, içeriği bakımından doğa ve teolojinin en önemli konularının tartışıldığı felsefi bir eser olarak kabul edilmektedir. İbn Tufeyl'in önemi ve sanatı, en derin fikri ve felsefî meseleleri hayal gücüyle biraraya getirebilmesinde de yatmaktadır.

Ghaziri: ‌ Tıp alanında yazılmış olan bir kitaptır.

Tıbbî Arjoza: Tıp alanındaki en önemli yapıtlarından birisidir.

KAYNAKÇA

Attar, Samar. The Vital Roots of European Enlightenment: Ibn Tufayl’s Influence On Modern Western Thought. New York, UK: Lexington Book, 2010.

Goodman,Lenn Evan. Ibn Tufayl’s Hayy Ibn Yaqzan. Chicago: University of Chicago Press, 2009.

İbn Tufeyl. Hay b. Yakzan, nşr. Albert Nasrı Nadir, Beyrut: Daru’l-meşrık, 1993.

İbn Tufeyl. Hay bin Yakzan. Çevirenler M. Şerefeddin Yaltkaya, Babanzade Reşid. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.

Kaya, M. Cüneyt. İslam Felsefesi:Tarih ve Problemler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2020.

Kukkonen, Taneli. Ibn Tufayl: Living the Life of Reason (Makers of the Muslim World). London: Oneworld Academic, 2014.

Nasr, Seyyid Hüseyin; Leaman, Oliver. İslam Felsefesi Tarihi. Çevirenler Şamil Öçal, Hasan Tuncay Başoğlu. İstanbul: Açılımkitap, 2011.

Sıddıki, Bahtiyar Hüseyin. İbn Tufeyl, Çeviren İlhan Kutluer, Klasik İslam Filozofları ve Düşünceleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.

Yazar : Faezeh AKDENİZ (Dr.)