evrimcilik

[Alm. Evolutionismus] [Fr. évolutionisme] [İng. evolutionism] [Es. T. tekâmülîye]

1. (Genel olarak) Temelinde değişim olgusu yatan evrimin yaşamın temel ilkesi olduğunu savunan görüş.

2. (Antikitede)

a. (Milet Okuluna göre) Yaşamın arkhe (ἀρχή) adı verilen ilk maddeden değişim ve dönüşüm ile meydana gelmesi. Thales (MÖ 624-MÖ 547), yaşamın sudan değişip dönüştüğünü savlarken, Anaksimenes (MÖ 585-MÖ 526) arkhenin yaşamda değişken formlarda hüküm süren hava olduğunu dile getirmiştir. Anaksimandros (MÖ 610-MÖ 545) ise aperion (ἄπειρον) adını verdiği ilk maddenin, sonsuz sayıda göklerin ya da dünyaların kendinden türediği, bütün bu dünyaları kapsayan ezeli ve ebedi bir töz olduğunu belirtmiştir. Bu bağlamda arkhe olarak sınırsızlığı -bir şeyden- türetilmeyen ve yok edilemeyen apeiron kendinde sonsuz hareketi taşımaktadır. Yaşamın başlangıcı özünde sınırı olmayan bu devinimden kaynaklanmaktadır. Yaşamdaki tüm karşıtlıklar, karşıtı olmayan bu tözden ve onun deviniminden meydana gelmiştir. Bu devinim karşıtlar arasında ayırma (ἀπόκρισις; apókrisis) adını verebileceğimiz bir ilke ile hareket etmektedir. Yaşam da bu ilkeden ortaya çıkmış; soğuk ve nem üzerinde sıcak ve kurunun gerçekleştirdiği eylemden doğmuştur. 

b. (Empedokles’e göre) Canlıların tamamen rastlantısal bir şekilde ilk önce kafa ve el ayak gibi organlarının doğarak bir araya gelmesi sürecinin canlı yaşama tutunana kadar devam ettiği düşüncesi.

c. (Lucretius’a göre) Doğa’nın varlıkları değiştirmesi ve sürekli hareket içinde yenilik talep etmesi, bazı türlerin varlığını sürdüremeyerek yok olması, günümüze ulaşanların ise cesaret, kurnazlık ve hız gibi yetileriyle başarıya ulaşması.

3. (Sir Matthew Hale’e göre) Antik Yunan atomcularında atomların eylemiyle kendiliğinden oluşan ilkel tohumların üretim sürecinin genel ifadesi.

4. (Albrecht von Haller ve Charles Bonnet’ye göre) Önceden var olan parçaların yavaş yavaş belirginleşmesi.

5. (Karl Ernst von Baer’e göre) Epigenetik gelişimin genel ifadesi.

6. (Charles Lyell’e göre) Jean-Baptiste Lamarck’ın organizmada meydana gelen değişim ve dönüşüm üzerine gerçekleştirdiği çalışmaların genel ifadesi.

7. (19. yüzyılda)

            a. bkz. Lamarkçılık

            b. bkz. Darvincilik

Ayrıca Bakınız: Lamarkçılık, Darvincilik, evrim, evrimcilik

KAYNAKÇA

Burnet, John. Early Greek Philosophy. London: Adam and Charles Black, 1908.

Bynum, W. F., Browne, E. J., Porter, Roy. Dictionary of The History of Science, London: The Macmillan Press, 1981.

Guthrie, W. K. C. A History of Greek Philosophy, vol I, Cambridge: Cambridge University Press, 1985.

Hale, Sir Matthew. The Primitive Origination of Mankind: Considered and Examined According to the Light of Nature, London: William Godbid, 1677.

Kâhya, Esin & Öner, Murat. Biyoloji Tarihi. Ankara: İmge Kitabevi, 2007.

Lucretius. Evrenin Yapısı. Çeviren: Tomris Uyar & Turgut Uyar. İstanbul: Hürriyet Yayınları, 1974.

Zeller, Edward. Outlines of the History of Greek Philosophy. Çeviren Sarah Frances Alleyne ve Evelyn Abbott. New York: Henry Holt & Company, 1889.

Yazar : Batuhan AKGÜNDÜZ (Selçuk Üniversitesi)