Chomsky, Noam

Noam Avram Chomsky, 1928 Amerika Birleşik Devletleri, Pennsylvania doğumlu, dilbilimci, politik aktivist, muhalif, anarko-sendikalist ve liberter sosyalist filozof. Dilbilimin yanı sıra politik muhalif görüşleriyle de bilinen, çok sayıda kitabı, yayını ve mülakatları ile günümüz dil bilimi ve politik düşünce dünyasını etkilemeye devam eden çağdaş eleştirel entelektüel.

Yaşamı. Chomsky, genç yaşlarda New York’ta bulunan bir Yahudi entelektüel topluluğuyla irtibat kurdu ve bu sayede güncel pek çok felsefi ve politik konuyu takip etme ve zamanın önde gelen düşünürlerini tanıma fırsatı buldu. Hayatı boyunca benimsediği “insanlığı siyasal ve toplumsal kölelik ve ekonomik sömürü belasından kurtarma” ilkesine inancını bu yıllarda şekillendirdi. 1945 yılında lisans eğitimi için girdiği Pennsylvania Üniversitesi’nde felsefe, mantık, dil ve Arapça öğreniminin olduğu bir müfredatı takip etti. 1951 yılında yine aynı üniversiteden Morphophonemics of Modern Hebrew [Modern İbranicenin Morfofonemiği] başlıklı tezi ile yüksek lisans derecesi ve 1955’te Prof. Zellig Harris danışmanlığında hazırladığı Transformational Analysis [Dönüşümsel Analiz] başlıklı teziyle doktora derecesi aldı. Chomsky, 1955’te MIT Üniversitesi’nin akademik kadrosuna katıldı ve 1961’de dilbilim ve felsefe bölümüne profesör olarak atandı. Akademik başarısı ve entelektüel katkılarından dolayı temel bilimlerde Kyoto Ödülü, Helmholtz Madalyası ve bilgisayar ve bilişsel bilimlerde Benjamin Franklin Madalyası da dahil olmak üzere çok sayıda ödül aldı. Chomsky’nin çok yönlü düşünce dünyasının şekillenmesinde ve zengin bir entelektüel arka plana sahip olmasında Willard V. O. Quine, Mikhail Bakunin, Rudolf Rocker’in yanı sıra 1971 yılında Cambridge’de verdiği seminerlerde dünyayı değiştiren filozof olarak nitelediği Bertrand Russell’ın etkileri görülür. Dünya Sanayi İşçileri (IWW) üyeliği bulunan Chomsky, politik düşünceleriyle anti-kapitalist ve anti-emperyalist hareketlerin kamuoyuna sesini duyurmasında oldukça etkilidir.

Dil ve İnsan doğası. Felsefe tarihinde az sayıda düşünür, eser verdiği alanların tümünde devrimci, aydın ya da yol gösterici kabul edilir. Chomsky, 1950’li yıllarda dil felsefesi tartışmalarında görmediğimiz insan doğası, evrensel gramer ve yaratıcılık kavramlarını merkeze almış ve böylece çağdaş bilişsel devrimi başlatan düşünürlerden biri olmuştur.

Chomsky’e göre insan beynini özel kılan, dile hakim olmayı sağlayan özel bir “dil organı” ve doğuştan gelen bir zihinsel “fakülte/yeti” içermesidir. Dil yetisi; dilbilimsel kurallar, kısıtlamalar ve ilkeler hakkında doğuştan gelen bilgiyi taşır. Dil edinimini mümkün kılan, dilsel bilgimizin çoğunun öğrenilmemiş olmasıdır. Çocuk, bir dil ile etkileşime girdiğinde o dilin dilbilimsel bilgi bütünü ortaya çıkar. Dil yeteneği, dil yetisinin yanı sıra bedenin bir parçası olarak dilin kullanımını da gerektirir. Chomsky, sosyokültürel farklılıklardan bağımsız olarak tüm insanların temelde bu aynı dilsel yapıyı paylaştığını savunmaktadır. Dil, insan türüne özgü evrimsel bir gelişmedir ve diğer canlı türleri tarafından kullanılan iletişim biçimlerinden bu yönüyle ayrılmaktadır. Böylece Chomsky, insan doğasının varlığını, evrensel gramer teorisi ve insan zihninin yapısıyla tutarlı bir şekilde özdeşleştirir. Chomsky’nin 1971 yılında Foucault ile gerçekleştirdiği ünlü seminerde de sıklıkla vurguladığı gibi yaratıcılık, bu iddiayı daha da güçlü hale getirir; çünkü dile dair tarihsel tecrübemiz, zihnimizde sınırsız sayıda anlamlı ifadeler oluşturabildiğimizi ve sürekli olarak yeni durumlara uygun bir şekilde dili kullanabildiğimizi gösterir. Gündelik hayatta çocukların dilde kendilerine öğretilenden çok daha fazlasını yapma kabiliyetine sahip olmaları da bu iddiayı destekler. Chomsky’e göre doğamızın bu yaratıcı ve özgür karakteri, “spekülatif ama saçma olmayan bir şekilde” üretimde bulunmaya devam etmektedir. Bu da dilin biyolojik temelli ve benzersiz insani bir bilişsel kapasite olarak doğuştan geldiğini göstermektedir.

Politika. Chomsky her zaman siyasetle ilgilenmiş olsa da 1964’te ABD’nin Vietnam Savaşı’ndaki rolüne ilişkin açıkça dile getirdiği görüşleri, kamuoyunda onun muhalif ve aktivist olarak tanınmasına neden olmuştur. ABD’nin demokrasi bahanesiyle dünyanın pek çok yerinde açtığı savaşların, Ortadoğu’da barışçıl çabaları önleyerek İsrail’e verdiği desteğin asıl gerekçesinin gelişmekte olan ülkelerde ekonomik kontrolü elde etmek ya da bu kontrolü pekiştirmek olduğunu dile getirmiştir. 1967’de yayınlanan ilk politik makalelerinden biri olan The Responsibility of Intellectuals [Entelektüellerin Sorumluluğu] ve 1988’de yayınlanan  Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media [Rızanın İmalatı: Kitle İletişim Araçlarının Ekonomi Politiği] kitabında Chomsky, medya, gazeteciler ve etkili entelektüellerin, gerçeği kamudan gizlediklerini ve kasıtlı olarak yalan söylediklerini güncel olaylardan hareketle tartışmaya açtı. Bu iddialar, iktidarların kendi çıkarları için verileri çarpıttıklarını, bilgiyi filtrelediklerini ve halkı manipüle etmek için uydurma haberler yayınladıklarını kanıtlıyordu. Chomsky’e göre böyle bir iktidar, rasyonel gerekçelendirme testini karşılayamaz ve bu yüzden gayrimeşrudur. Chomsky’nin çözümü ise tüm insanların birbiriyle işbirliği içinde faaliyette bulunacağı ve kararları ortak bir şekilde alabilecekleri anarko-sendikalist ya da liberter-sosyalist bir örgütlenmedir. Böyle bir örgütlenme; adaletsiz her tür otoriteye meydan okumak, entelektüellerin alet olduğu propagandayı ve tahakkümü ortadan kaldırmak, manipülasyona ve kolayca kandırılmaya açık olan halkı, kendi kararlarını alma noktasında ahlaki sorumluluğa ve işbirliğine teşvik etmek ve böylece etik, şeffaf ve özgür bir sistemi savunmak anlamına gelmektedir.

Chomsky kültür, ırk ve din ayırt etmeksizin tüm insanların hayatını, eğitimini ve ekonomisini ilgilendiren konular hakkında gerçeği aramayı ve bu gerçekler doğrultusunda bir politik yaşam kurmayı entelektüeller başta olmak üzere kitlelerin temel sorumluluğu olarak kabul etmiştir. Chomsky’nin politika düşüncesi hiyerarşi ve tahakkümün egemen olmasına neden olan iktidarları araştırmak, takip etmek ve hatalarına açık ve cesur biçimde meydan okumak şeklinde özetlenebilir.

KAYNAKÇA

Chomsky, Noam & Foucault, Michel. İnsan Doğası: İktidara Karşı Adalet-Foucault ve Chomsky Tartışıyor. Çeviren: Tuncay Birkan. İstanbul: Bgst Yayınları, 2005.

Chomsky, Noam. Russell Konferansları: Bilgi ve Özgürlük Sorunları. Çeviren: Taylan Doğan. İstanbul: Bgst Yayınları, 2013.

Herman, Edward S. & Chomsky, Noam. Rızanın İmalatı: Kitle Medyasının Ekonomi Politiği. Çeviren: Ender Abadoğlu. İstanbul: Bgst Yayınları, 2012.  

Noam Chomsky Resmi Websitesi: https://chomsky.info/bios/. Erişim: 15 Ağustos 2023.

Yazar : Yurdagül KILINÇ (Selçuk Üniversitesi)