çelişik önerme

[Alm. Kontradiktorische Aussagen ] [Fr. proposition contradictoire] [İng. contradictory proposition] [Es. T. mütenakız kaziye ]

Genel tanımı. Biri diğer önermenin hem nitelik hem de nicelik bakımından değillemesi durumunda olan iki önermeden her biri.

Açıklaması. Özne ve yüklemi aynı olmakla birlikte nitelik ve nicelik bakımından birbirinden farklı olan iki önerme arasındaki ilişki çelişkidir. Dolayısıyla bu önermelerin her biri diğerine göre çelişik önermedir.

Örneğin, tümel ve olumlu bir önermenin çelişiği, tikel ve olumsuz önermedir. Benzer şekilde, tikel ve olumlu bir önermenin çelişiği ise tümel ve olumsuz olandır. İlgili önermelerin sembolleri üzerinden ifade edilecek olursa, “a” ve “o” ile kurulan kategorik önermeler ile “e” ve “i” ile kurulan kategorik önermeler arasında çelişik ilişki söz konusudur. Sözgelimi, “Bütün insanlar sevimlidir” önermesinin çelişiği “Bazı insanlar sevimli değildir” önermesidir. “Hiçbir insan sevimli değildir” önermesinin çelişiği ise “Bazı insanlar sevimlidir” önermesi olmaktadır.

Aristoteles mantığına göre çelişik iki önerme aynı anda aynı doğruluk değerini taşıyamaz, biri doğruysa diğeri yanlış, biri yanlışsa diğeri doğru olmalıdır. Dolayısıyla çelişik önermeler arasında, doğruluk değeri açısından birinin diğerini dışladığı bir ilişki söz konusudur.

KAYNAKÇA

Grünberg, Teo & Onart, Adnan. Mantık Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1976.

Ural, Şafak. Temel Mantık, İstanbul: Çantay Yayınları, 2017, 4. Baskı.

Yüksel, Y. Gelenekselden Moderne Mantıkta Önermeler ve Doğruluk Değerleri, İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2017.

Yazar : İbrahim H. ÇETRES (Mardin Artuklu Ü.);Halise AVŞAR(Dokt