Boethius

[Lat. Anicius Manlius Severinus Boethius]

“Son Romalı, ilk Skolastik”, Antikçağ felsefesini Hıristiyanlıkla harmanlayan, Ortaçağ düşüncesine geçmesini sağlayan Romalı felsefeci ve devlet adamı.

Yaşamı. Anicius Manlius Severinus Boethius, Roma’da soylu Hıristiyan bir ailenin mensubu olarak dünyaya gelir ve yaklaşık MS. 480-525 (kimi kaynaklara göre 524) yılları arasında yaşar. Senatoda yer alan babasını erken yaşta kaybeder ve en büyük yol göstericisi Quintius Aurelius Memmius Symmachus tarafından evlat edinilir. Daha sonra kayınpederi de olacak olan Symmachus, Boethius’un yaşamında aldığı ilk derslerin hocası olur. Latince grameri ve Roma tarihiyle ilgili çalışmalar yapan Symmachus, Boethius’un küçük yaşlardan geniş çaplı bir eğitim alıp Yunan ve Roma kültürünü derinlemesine öğrenmesini, Grekçeyi anadili gibi konuşmasını ve devlet makamlarında hızla yükselmesini sağlar. Zamanın imparatoru Theodoricus Magnus, Boethius’a çok güvenir ve onu yönetimde hızla üst makamlara çıkarır. Kurulan kumpasla Theodoricus Magnus, senatodan birçok kişiyi kendisine suikast düzenlemekten suçlu bulur. Boethius’un yakın dostu Albinus da aynı suçtan hüküm giyer. Bunun üzerine Boethius, imparatorun kararından vazgeçmesi için, senatonun bir bütün olduğunu ve tek düşüncede bileştiğini savunur, ancak bu savunma Boethius’un da suç ortaklığından ve vatan hainliğinden hüküm giymesiyle sonuçlanır. Beklenmedik bir şekilde ölüme mahkum edilen Boethius önce Pavia’ya sürgün edilir ve ardından bir sene içinde işkencelerle öldürülür.

Düşüncesi. Boethius’un felsefesinin temelini Antikçağ felsefe geleneği, Yeni-Platonculuk ve Hıristiyan kilise babaları oluşturur. Yaşamı boyunca Platon ve özellikle Aristoteles’in pek çok eserini yorumlar ve çevirir, Yeni-Platoncu düşünce ve Hıristiyan teolojisi üzerine çalışır. Tüm eserlerini Latince kaleme almıştır, yirmiye yakın eseri elimize ulaşmıştır, bunlardan bazıları şöyledir; Porphyrii Isaoge Translatio (Porphyrius’un Isagoge Eserinin Çevirisi) (507-509); De Syllogismis Categoricis (Kategorilerin Kıyaslanması Üzerine) (510); In Librum Aristotelis De Interpretatione Commentaria Maiora (Aristoteles’in De Interpretatione Kitabı Üzerine Büyük Yorum Kitabı) (515-516); De Instutione Musica Libri V. (Müzik Üzerine Eğitim Beşinci Kitap) (523’den önce); Interpretatio Topicorum Aristotelis (523’den önce); Commentarii In Topica Ciceronis (Cicero’nun Topica Eseri Üzerine Yorumlar) (523’den önce); De Differentiis Topicis (Türlerin Farklılıkları Üzerine) (523’den önce); De Divisione (Sınıflandırma Üzerine) (523’den önce); Tractatus Teologici (Tanrıbilim Risaleleri) (523’den önce); De Consolatione Philosophiae (Felsefenin Tesellisi Üzerine) (524-525).

Boethius’un çalışmalarının geneline bakıldığında, bunların iki bölümde incelenebileceği görülür; bir kısmı Antikçağ metinlerinin çevirileri ve yorumlarıyla doluyken, bir kısmı Hıristiyan düşüncesinin temel kavramlarını, Hıristiyan Tanrıbilimine dair incelemeleri kapsar. Boethius, Pagan dünyaya ait düşüncelere sırtını dönmeden yeni bir söylem geliştirme cesareti gösterir ve herhangi bir düşünceyi tartışmaktan geri durmaz. Örneğin Tractatus Teologici -Tanrıbilim Risaleleri- farklı konularda ayrı ayrı risaleleri içerir; genel olarak Ortodoks Hıristiyan görüşler ve Trinitas -Kutsal Üçleme- üzerine incelemelerle doludur, öte yandan kilisenin gelişimini de konu alırken, birbirine karşıt olan Hıristiyan görüşleri de irdeler (Liber Contra Eutychen et Nestorium; Eutyches ve Nestorius’un karşıtlıkları üzerine yazdığı risale). Bu görüşleri seçmesi tesadüf değildir, Eutyches Tanrı ve İsa’nın aynı özden olduğunu savunurken, Nestorius birbirinden ayrı özlere sahip iki ayrı yapı olduğunu ileri sürer; aslında tartışılan şey natura yani doğa, bir şeyin özsel yapısı ve persona yani dışarıdan görünen kişi veya kişiliktir. Bu tartışmaların düşünce tarihinin diline de ayrıca bir katkısı olur, ileriki dönemde kültür dili olarak kullanılacak olan Latince Hıristiyan terminolojisi bakımından gelişme göstermiş olur ve yeni felsefi kavramlarla Ortaçağ dönemine gelişerek hazırlanır.

Boethius’un adını en çok duyuran ve onun “Hıristiyan Sokrates” olarak anılmasına sebep olan eseriyse Felsefenin Tesellisi’dir (Consolatio Philosophiae). Yaşamının son kısmını geçirdiği sürgün yeri Pavia’da, -tam olarak nasıl bir yerde olduğunu bilmesek de- zindan olarak tasvir ettiği bir yerde yazdığı eseri, ölümle burun buruna gelen bir düşünürün iç konuşmalarını içerir. Eserde, acı çeken ve keder içinde ölmeyi bekleyen mahkum Boethius, onu teselli etmek üzere bir anda beliren ve bildiği tüm kavramları ona tekrar sorgulatacak olan kadın karakter Felsefe ve bu ikisinin yaşadıklarını bize aktaran anlatıcı Boethius vardır. Eser boyunca kendisi gibi mahkum edilen felsefecilerden sıklıkla bahseder ve bazı temel kavramları tartışır:

Summum bonum (En Yüce İyi), insan aklının doğası gereği ulaşmayı hedeflediği en yüce iyi, insan doğasına uygun, bütün iyilerin üstünde bir iyidir.

Malum (kötülük), Tanrı’nın mükemmel doğasında kendiliğinden var olmaz, ancak insani bir hastalık sonucu ortaya çıkar.

Fortuna et providentia (Kader ve tanrısal öngörü); kader gelip geçici dünyevi mutlulukları veren ve alandır; onun sunduklarını sahiplenmemek gerekir ve tüm dünya deneyimi tanrının öngörüsüyle biçimlenir.

İşte tüm bu kavramların ortaya attığı çıkmaz sonunda Boethius, eserini aeternitas sonsuzluk kavramıyla sonlandırır. Zira tanrının sonsuzluğundan bakıldığında her şey bir göz açıp kapatma süresinde olup biter, bütünü algılamak insan aklının sınırlarının çok ötesindedir.

KAYNAKÇA

Bernardine, M., Sr, “Boethius, A Christian Socrates”, Classical Bulletin, 26 (1949/1950) s.28.

Boethius, Tractates, The Consolation of Philosophy, ed. J. Henderson, Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1973.

Chadwick, Henry, Boethius: The Consolations of Music, Logic, Theology, and Philosophy, Oxford Uni. Press. 1981.

Cambridge Companion to Boethius, Ed. John Marenbon, Cambridge University Press, 2009.

Cennet, Bengü “Boethius’un Tesellisinde İnsan Olmak”, Felsefi Düşün Dergisi, Ekim 2015, Sayı.5, s.3-22.

Dürüşken, Çiğdem, Felsefenin Tesellisi

Marenbon, John, Boethius, Oxford University Press 2003.

Yazar : Bengü CENNET COŞKUN (İstanbul Üniversitesi)