Bodin, Jean

1530 (Angers)-1596 (Laon) yılları arasında yaşamış Fransız hukukçu ve siyaset düşünürü.

Hayatı ve eserleri. Paris Grands Carmes manastırında felsefe eğitimi gördükten sonra, dinî yükümlülüklerinden azad edilip Toulouse’da hukuk eğitimi alır ve Roma Hukuku dersleri verir. Paris’e döndükten sonra ilk önemli eseri Methodus ad facilem historiarum cognitionem (Kolay Bir Tarih Öğrenimi İçin Yöntem) ile tanınır. Başeserleri ise 1576 tarihli Les six livres de la république (Devletin Altı Kitabı) ve 1580 tarihli De la démonomanie des sorciers’dir (Cadıların Şeytan Düşkünlüğü Üzerine). Bu son kitabı 1578’de Laon’da cadılıkla suçlanarak yakılan Jeanne Harvilliers davasından sonra yazmıştır. Kararı veren yargıçlardan biriydi.

Egemenlik anlayışı. Devletin Altı Kitabı’nda egemenliğin iki temel özelliğinin bölünmezlik ve süreklilik olduğunu söylenir. Bölünmezlik egemenliğin tek unsuru olsaydı, Bodin yeni bir şey söylemiş olmazdı. Egemenliğin asıl unsuru “süreklilik”i ilk düşünen kişi olması onu diğerlerinden ayırır. Egemenin elindeki gücün mutlak olması yeterli değildir, yoksa bedensel varlığı ortadan kalktığında güç kaçınılmaz ola­rak sarsılır. Ayırıcı özelliği süreklilik olan egemenlik kuramı sayesinde, siyasi iktidar kavramı gücü kullanan­dan (Uygulama) ilkeye (Yasa) özgü yanıyla bağımsızlaşır. Orta Çağ’ın, meşruiyeti Tanrı’da bulan siyasi güç düşüncesinden de kopar ve dünyevi bir aşkınlığa kavuşur. Modern düşünce öncelikle bu işlem üstüne oturacaktır. Egemenlik süreklilik sayesinde, siyasi gücü kullanandan önce varolup ondan sonra da varolacak soyut bir gücü düşündürtür: “Devletin ruhu”. Devlet, bir insan yaratısı olarak, siyasi gücü kullananın ötesinde ruhuna, yani ölümsüzlüğe kavuştuktan sonra düşünülebilirdi. Yine de Bodin’in süreklilikle besle­diği bu egemenlik kuramı, bugünkü anlamında modern ulus devletin düşünülmesine imkân vermez. Öyleyse, ulus devletin ilerde düşünülme­sini sağlayacak kuramı yaratan Bodin’i, onu düşünmekten alıkoyan sınırlar nelerdir? Bodin’in kuramsal çabası, Fransa krallarının dışta Papalık’a, içte feodaliteye karşı mücadelelerinde, krallığı güçlendirme kaygısınca belirlenmişti: Siyasi misyonu, summa potestas diye de adlandırdığı egemenlik kuramı sayesinde Fransa krallığını bağımsız kılmaktı. Ama egemenliği siyasi gücü kul­lanandan bağımsızlaştırırken, bir çelişkiyle kralı egemenlikle özdeşleştirmekten geri kalamadı. Kuramının tüm özgün­lüğüne rağmen, hükümdar hâlâ Tanrı’nın yeryüzündeki görün­tüsünden başka bir şey değildi. Bütün bu düşünsel sınırlar birbirine eklenince, ortaya uyrukların krala, kralın da Tanrı’ya itaat ettiği bir monarşi savunusu çıkıyordu. Pozitivist hukuk kuramının ilk temel taşını yerine yerleştirdiği ölçüde yeni olan Bodin, kralın tabii ve tanrısal yasalara uyması gerektiğini söylediği anda kuramını sınırlıyordu: Hukuki düzenin kaynağı olarak sunulsa da kral, sonunda Tanrı’nın temsilcisiydi ve hukuk Bodin düşüncesinde yeterince dünyevileşmemişti. Bodin sürekliliğe egemenlik kavramını yeterince bağımsızlaştıracak anlamı verememiş, egemenliği uygulamanın başındakinden, bu sonuncuyu da Tanrı’dan uzaklaştıramamıştı. Egemenliği yalnızca monarşi açısından düşünmüş, sözleşmeci olamadığı için ulusu düşünememişti.

Cadı avı ve devletin esenliği hakkında. Cadıların Şeytan Düşkünlüğü Üzerine ise, Modernitenin başlangıcında, hukukçuların hukuki-siyasi konularından birinin yeni devlet düzeni kadar, onunla da uyuşan her türlü Cadı Avı mantığı ve kadın düşmanlığı olduğunu gösterir.^. Bodin’in kitabı, sorgulama, yargılama, işkenceyle itiraf ettirme ve yakma dersi veren bir hukuk kitabıdır. Kuramcı, kitabının başında, “şu hâkim adalet okulunda öğrendiği her şeye dayanarak devletin çıkarına çözmeye çalıştığı yüksek hukuki sorunları sıralayacağını”, Devletin Altı Kitabı’na gönderme yaparak bildirir. Siyasi düşünce tarihçileri Devletin Altı Kitabı’nı överken, bu hukuki-siyasi manifestoyu önemsemezler. Ama iki kitap, genel bir hukuk sorunsalının kavranabilmesi için birlikte okunmalıdır. “Eskiden büyü felsefe, büyücüler de filozoftu, ama felsefe Tanrı vergisi bilgeliğe dönüşünce, kendisi de inançsızlığa dönüşen büyü şeytani cadılık olup çıktı” diyen bu tabii hukukçu, tüm tabii hukuk öğretisinde olduğu gibi, gerçek tabiatı ve gerçekten tabii olanı yok sayar. “Eski felsefe” dediği ve düşmanı olduğu felsefe, tabiatla bire bir ilişkili pagan “natüralizm” ve onun bağrındaki felsefeci, büyücü, hekim, simyacı, vs. karışımı natüralistler ya da artık yeni adlarıyla cadılardır. Bodin’in deyimiyle libre arbitre (katıksız ya da özgür irade), Tanrı’nın insanı kendinde iyi ile kendinde kötü arasında seçim yapabilecek biçimde yaratmış olmasına dayanır. Özgür iradeyi inkâr edenler, Tanrı’nın “yaratması”yla ondan bağımsızlaşan “üretme” ve “dönüştürme”yi birbirine karıştırmaktadır. Yaratıcı bir kez yarattıktan sonra, insanlar kendilerini izleyecek nesilleri oluşturur, Tanrı’nın onlara bağışladığı mülk ve güçle dünyayı değiştirirler. Bodin’e göre bu bağımsızlık olmasa, şeytanın varlığının anlamı kalmaz. Şeytanın nedeni olduğu ilk günahın ardından da insan, her türlü Stoacı zorunluluk iddiasına karşı, özgür iradesini koruyacaktır. Şeytan kimseyi zorlamaz, insanın özgür iradeyle kendisine katılmasını ister. Tanrısal iradeyle özdeşleşen her tabii yasa-hukuk da hep bu ilkeden yola çıkarak tüm eylemlerin gönüllü olduğunu kabul eder: Spontaneam –ya da deliberatam ya da propriam– voluntatem yoksa, iyinin ve kötünün anlamı da yoktur. Gönüllülük ve sorumluluk, bunlarla uyumlu suç ve ceza, idealist ve düalist tabii hukuk görüşünün temelini oluşturur. Ama klasik tabii hukuk görüşünün yerini modern tabii hukuk görüşü almıştır ve egemenlik kuramcısı Bodin, cadıların artık “devletin esenliği” adına cezalandırılması gerektiğini söyleyecektir.  

KAYNAKÇA

Bodin, Jean De la République, Librairie de Médicis, Paris 1949.

Bodin, Jean Oeuvres Philosophiques par Pierre Mesnard. Corpus général des philosophes français. Auteurs modernes V.3, Paris: Puf, 1951.

Bodin, Jean De la démonomanie des sorciers, Paris: Jacques du Puy, libraire juré, 1580.

d'Entrèves, Alessandro Passerin La notion de l’Etat, Paris: Sirey, 1969.

Duguit, Léon Souveraineté et liberté, Paris: Félix Alcan, 1922.

Gérard Mairet, “La genèse de l’Etat laïque”, Histoire des idélogies II. dir. François Châtelet & Gérard Mairet, Paris: Hachette. 1978.

Kantorowicz, Ernst H. Los dos cuerpos del rey, Madrid: Alianza Universidad, 1985.

Maravall, José Antonio Estado moderno y mentalidad social 1-2, Madrid: Alianza Editorial, 1986.

Moreau, Pierre-François “Société civile et civilisation”, Histoire des idéologies III, dir. François Châtelet-Gérard Mairet, Paris: Hachette, 1978.

Yazar : Cemal Bali AKAL (Kadir Has Üniversitesi)