Bain, Alexander
1818-1903 yılları arasında yaşamış İskoç filozof.
Yaşamı ve eserleri. Alexander Bain, 11 Haziran 1818'de İskoçya'nın Aberdeen kentinde doğdu. El dokumacıylığı yapan babasına yardımcı olan Bain, Gilcomston Okulu'nda öğrenciyken Dr. John Cruickshank'in dikkatini çekti. Dr. Cruickshank'ın ve birkaç kasabalının teşvikiyle Bain 1836 yılında Marischal College'a girebildi. Matematik profesörü Dr. John Cruickshank, kimya profesörü Thomas Clark ve doğa felsefesi profesörü William Knight'ın öğrencisi oldu. O dönemde çevresinde bulunanlar, Marischal College'dan eve döndüğünde kırmızı akademik cübbesini çıkarıp bir dokuma tezgahının üzerine attığını ve önünde açık bir kitapla dokumaya başladığını anlatırlar. Bu yüzden, daha sonra mizahi bir şekilde Weevir (dokumacı), rex philosophorum (filozofların kralı) olarak anılmıştır.
Alexander Bain 1860-1880 yılları arasında Aberdeen Üniversitesi'nde Mantık Profesörü olarak görev yaptı. Bain, kürsüye büyük ölçüde Londra'da gazetecilik yaparken yayınladığı seçkin felsefi çalışmalarının gücüyle atanmıştır. Orada, kalıcı bir dostluk kurduğu John Stuart Mill ile tanıştı. Ancak, Mill'e duyduğu sempati ve metafizik karşıtı eğilimleri, onun çok daha güçlü bir ampirik yöne çekilmesine yol açtı.
Bain günümüzde halen yayın hayatına devam eden ve pek çok tarihi önemde makalenin yayınlandığı ünlü felsefe dergisi Mind’ın da kurucusudur. Çalışma alanını zihin felsefesi üzerine kurgulayan Bain, ahlak ve eğitim üzerine çalışmalarıyla da tanınır. Son yıllarını 18 Eylül 1903'te öldüğü Aberdeen'de geçirdi.
Bain özellikle emekli olduktan sonra siyasi ve sosyal yaşamda da aktif rol almıştır. Hem öğretim reformlarının ateşli bir savunucusu hem de öğrenci haklarının destekçisiydi. Öğrencilerin üniversitelerde özgürce tartışmalara katılımlarını sağlamak için münazara topluluklarının ve sonrasında öğrenci derneklerinin kurulmasına öncülük etti.
Felsefesi. Aklın genel işleyişini düşünce çağrışımlarına indirgemeye çalışan Bain, sebep ve sonuç arasında düşünsel anlamda hiçbir bir gereklilik olmadığını aslında alışkanlıkla pekişmiş bir yalın çağrışım olduğunu savunur. Örneğin kişilik, hatıraların bir çağrışımıdır ya da genel bir kavram benzerliklerinin birbirine yaklaştırıldığı tekil tasarıdır. Kısacası herhangi biri zihinde ortaya çıkınca diğeri onun ardından gelir. Bununla birlikte, mevcut bağlamda onun argümanları, çağrışımcılığın detaylandırılmasından çok, İskoç felsefesinin on dokuzuncu yüzyıldaki gelişimine tuttuğu ışık açısından ilgi çekicidir.
Psikolojisi. Her ne kadar mantık, dilbilim ve retorik alanındaki çalışmaları kayda değer olsa da, asıl ününü psikoloji alanındaki çalışmalarına borçludur. On dokuzuncu yüzyılda İngiltere’de zihinsel durumların aydınlatılmasında fizyolojiyi ilk uygulayan kişidir. Bain, zihin biliminin bir uygulayıcısı olarak yorumlanabilir. Felsefe ve psikoloji arasında ayrım belirsizken, bu iki alana ilişkin sorularla ayrımı ön plana çıkaran Bain, İskoç felsefesinde yöntemin belirlenmesine öncülük eder. İradeyi tartışırken metafizikten yararlanmak yerine fizyolojik tartışmaları önceleyen Bain, reflekslerin bilinçten bağımsız bir irade biçimine sahip olduğunu savunur. Hatta kişinin iradesinin uzuvlarında beliren reflekslere içkin olduğunu düşünür.
Dilbilim. 1858 yılına kadar doğduğu Aberdeen’de mantık ve İngilizce alanları yeterince ilgiden yoksundur. Bunun farkına varan Bain, sadece kuzey İskoçya’da değil aynı zamanda Aberdeen Üniversitesi’nde dilbilgisi öğretimini geniş ölçüde yaygınlaştırdı. Onun bu çabaları sayesinde bu alanlara ilişkin ders kitapları hazırlanmıştır. Bu eserler, özgün görüşü sayesinde geniş kitlelere hitap etmiştir.
KAYNAKÇA
Bain, Alexander. Autobiography of Alexander Bain. Kessinger Publishing, 2004.
Bain, Alexander. Logic. Kessinger Publishing, 2004.
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, June 7). Alexander Bain. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Alexander-Bain-Scottish-philosopher
Cross, R.C., 1971, “Alexander Bain”, Aberdeen University Review, 44: 1–9.
McCosh, James, 1875, The Scottish Philosophy, Biographical, Expository, Critical, from Hutcheson to Hamilton, London: MacMillan and Co.
Yazar : Mustafa BİNGÖL (Erzurum Teknik Üniversitesi)