Badiou, Alain

Felsefe metinlerinin yanı sıra roman, tiyatro oyunları ve deneme yazılarıyla da tanınan Rabat, Fas (1937) doğumlu ünlü Fransız düşünür. Mezunu olduğu École Normale Supérieure’ün Felsefe Bölümü başkanlığını yürütmüş, Collège International de Philosophie ve The European Graduate School’da felsefe dersleri vermiştir.

Felsefesi ve temel kavramları. Alain Badiou, modern sonrası felsefede büyük anlatıların çöküşüyle beraber felsefenin de kendi sonuyla yüzleşmesi gerektiği görüşüne karşı çıkar.  Hakikat kavramıyla genel olarak sorun yaşayan çağdaşlarından farklı olarak Alain Badiou, varlık-olarak-varlığın hakikati ve onun hakikatteki-varlığı kategorilerini temele alan -büyük ölçüde matematik temelli- bir felsefe dizgesi geliştirmiştir.

Badiou, matematiğin olanaklı bir ontolojinin koşullarını bize tümüyle sağladığı görüşündedir. Bu bağlamda belli başlı küme teorisi aksiyomlarından yola çıkarak tutarsız çokluklar (inconsistent multiplicities) ve tutarlı çokluklar (consistent multiplicities) kavramlarını ortaya atar. Tutarsız çokluklar, kendiliğinde sunulamayan (unpresentable) pre-ontolojik yapı-ötesi bir yapıyı, tutarlı çokluklar ise saf varlığın (tutarsız çoklukların) sunumu olarak ontolojiyi ifade etmektedir. Badiou’ya göre varlık-olarak-varlığın bilimi olarak ontoloji, tutarsız çoklukların tutarlı biçimde sunulması anlamında bundan böyle çokluk-olarak-çokluğun bilimi biçiminde ifade edilmelidir. Badiou’nun temelce bu şekilde ifade edilebilecek olan matematik ontolojidir düşüncesi başta Lacan olmak üzere birçok kaynaktan (Gödel, Cohen, Cantor, Heidegger vd.) beslenir.

Badiou, sunulan herhangi bir çokluğa “durum” (situation) adını verir ve bu anlamıyla durum, ontolojinin mekanıdır (the place of taking-place). Badiou’ya göre saf varlık ya da tutarsız çokluklar, tümüyle sunulmaya (Bir olmaya) direnirler; dolayısıyla verili herhangi bir durumda en az bir öğe muhakkak sunulamayan olarak kalır. Bu durum Badiou’nun Bir yoktur, Bir-gibi vardır ifadesinin temelini oluşturur ve “olay” kavramı üzerine söylediklerinin merkezinde yer alır. Herhangi bir verili durumda tutarsız kalmayı başaran öğe, söz konusu ontolojik örüntünün varlık kurallarına tabi olmadığı için durumun gözünden bir yok-nesnedir; ancak bu yokluk, ontolojik bir belirlenim olarak görülmemelidir (zira varlık ve yokluk (hiçlik) kategorileri ontolojik belirlenimlerdir). Badiou’nun siyaset felsefesinin merkezî kavramı olarak olay, ontolojinin olanaklılık koşulu olarak ontolojik olmayanı, pre-ontolojik olanı işaret eder.

Badiou, küme teorisindeki alt küme aksiyomundan hareketle, durumun içerisinde sunulamayan (ontolojinin alanına çekilemeyen) olası tutarsız çoklukların kontrol altına alınması (tutarlılaştırılması) adına ikinci bir sunum operasyonunun daha zorunlu olduğunu ifade eder. Durumu yeniden yapılandırarak bir üst yapı oluşturmaya muktedir bu operasyon sonucunda ortaya çıkan yeni duruma Badiou “durumun hali” (state of situation) adını verir. Badiou’ya göre birinci durumda temsil edilemeyen tutarsız çoklukları tutarlılaştırmanın yolu -bir kümenin elemanlarının farklı şekillerde yeniden sayılmasının sonucunda ortaya çıkan alt kümelerinin sayısının o kümenin eleman sayısından daima fazla olması kuralından hareketle- yeni çokluklar oluşturmaktır. Açıkça devleti imleyen state of situation ile açığa çıkan bu fazlalıklar (sosyal güvence şartları, bürokrasi, polis, asker vd. olarak örneklenebilir) yoluyla birinci durumda sunulamayan olası tutarsız öğe ikinci durumda (durumun halinde) kontrol altına alınmış olur.

Devlet, verili durumdaki öğeleri yeniden sayarken onları aynı zamanda sınıflandırır. İlk durumda verili olan bireyleri bundan böyle özerk bireyler olarak değil, örneğin yalnızca vergi mükellefleri, vatandaşlar, çeşitli meslek erbapları, işçiler, memurlar vd. olarak kaydeder; devlet onların tekil varoluş biçimlerine karşı kördür. Bu yüzden yeniden sunum sonucunda, birinci durumda verili olmasına rağmen yeni durumun öğeleri arasında ilk durumdaki hâliyle temsil edilemeyen üyeler söz konusu olur. Badiou ilk durumda verili olan ancak mevcut haliyle (örneğin özerk bireyler olarak) ikinci durumda yer almayan bu öğeleri tekil öğeler olarak isimlendirir. Tekil öğelerin varlığı, devletin gözünden imkansızdır (ontolojik olarak olanaksızdır). Bu öğeler, devletin (durumun halinden) gözünden bakıldığında varlık-olarak-varlığa değil, varlık-olarak-varlık olmayana aittirler ve bu anlamda olayın çekirdeğini oluştururlar.

Badiou’nun olay kavramı, durum içerisinde verili olmayan (sunulamayan) anormal/tekil öğelerin verili durumla paradoksal varlık ilişkisini ifade eder. Bu ilişki, durumun kendisinden bir kopuş anını göstermesi açısından veya bir durum içerisinde olanaksız olanın çağırılması bakımından yıkıcıdır ancak verili durumun yapısındaki süreksizlik noktalarına temas ederek söz konusu durumun yeniden yapılandırılması anlamında kurucudur. Olay, kabaca durumun halinin muhtemel tiranlığını kesintiye uğratabilecek bir ân olarak değerlendirilmemelidir zira böyle bir değerlendirme ancak (olay-sonrası) geriye dönük (retrospective) olarak yapılabilir; olayın kendisi her türden ontolojik kestirimin dışında yer alır. Bu yapısal özellikleri nedeniyle olay, çoğunlukla devletin (durumun halinin) gözünden bilinmeyen (dışarıdan) bir gücün ürünü olarak değerlendirilir. Badiou’nun politik-ontolojisine göre ise olay, durumun hali (state of situation) içerisinde sunulamayanın (durumun yasasına içkin olan bir süreksizliğin) ortaya çıkışıdır ve bu durum, etiğin ve siyasetin yegâne imkânını oluşturur.

Olayı tanımlayan, onu ontolojinin içerisinde yorumlayarak olaya sadakat gösteren ve olay hakkında karar veren özneler Badiou’ya göre olay ile üretilmiş olan hakikatin paydaşı ve dayanağı olurlar. Öznenin politik ve etik varoluşu, olaya gösterdiği sadakat ile mümkün olur.  Bu yüzden felsefe, bir hakikat felsefesi olarak kavrandığı şekliyle etiktir. Bu etik, durum içerisinde vuku bulan bir olayın sonuçlarına sadakat gösteren özneler sayesinde varlık kazanan hakikatin olumlanması olarak ifade edilebilir.

KAYNAKÇA

Badiou, Alain. Being and Event. Çeviren Oliver Feltham. New York: Continuum, 2005.

Badiou, Alain. Logics of Worlds: Being and Event II. Çeviren Alberto Toscano. New York: Continuum, 2009.

Badiou, Alain. Etik. Çeviren Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.

Badiou, Alain. Felsefe için Manifesto. Çeviren Murat Erşen. İstanbul: MonoKL Yayınları, 2015.

Hallward, Peter. “İngilizceye Çevirenin Önsözü”. Etik. Çeviren Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2019.

Kaçar, Erman. “Dikişler ve İğneler: Alain Badiou ve Siyaset Ontolojisi”. Güncel Sorunlar ve Siyaset: Felsefi Çözümlemeler içinde. Ankara: Sosyal Yayınlar, 2019.

Türk, Duygu. Öteki, Düşman, Olay. İstanbul: Metis Yayınları, 2013.

Yazar : Erman KAÇAR (Ardahan Üniversitesi)