Antisthenes

Yaşamı. Milattan önce 444 ve 365 yılları arasında yaşadığı varsayılan Anthisthenes, Atinalı bir baba ile Thrakeli (bugünkü Trakya bölgesi) bir annenin çocuğudur. Anthisthenes, ebeveynlerinden ikisi birden Atinalı olmayan ve gayrimeşru çocuk anlamına gelen nothos statüsündeydi. Soyları ile övünen Atinalıları küçümseyerek bu durumun onları salyangozlardan ve çekirgelerden daha soylu kılmadığını belirtir. Ona özgür olmayan iki kişinin soyundan geldiği söylendiğinde; “İki güreşçiden de gelmiyorum, ama iyi güreşirim.” (Laertios 2007: 6.4) diyerek cevap vermiştir. İlk olarak Sofist Gorgias’ın öğrencisi olmuştur bundan dolayı onu sofist olarak değerlendirenler vardır. Daha sonra Sokrates’in öğrencisi olan Anthisthenes’in ismi Platon ve Ksenophon ile birlikte ilk Sokratesçiler arasında anılır. Sokrates’ten oldukça etkilenen Anthisthenes, onun sadık bir takipçisi olarak görülür. Sokrates’in ölümünden sonra “Küçük Sokratesçi Okullar” olarak adlandırılan okullardan Kinik Okulu’nu kurmuştur. Anthisthenes Kinik Okulu’nu Atinalı olmayanlara ayrılan Kynosargues gimnazyumunda kurmuştur bundan dolayı kinik adının bu gimnazyumdan geldiği iddia edilmiştir. Bununla birlikte daha yaygın ve kabul gören bir anlayışa göre ise kinik adı, bu okulun temsilcilerinin benimsemiş olduğu yaşam tarzından ileri gelmektedir. Bu yaşam biçiminde bütün kurumsal, geleneksel yapılar ve değerler (aile, devlet, din gibi) yadsınır; bakımsız, dağınık, paspal, münzevi bir hayat tarzı benimsenir. Buna göre kinik adının, Grekçede böyle bir yaşam biçimini anlatmak için kullanılan “köpek gibi” terimini karşılayan “kynikos” sıfatından doğduğu ifade edilir. Anthisthenes, hocası Sokrates’ten duyguları hiçe sayma ve dayanıklılığı, sertliği öğrenerek ve acının iyi bir şey olduğunu benimseyerek kinik yaşam tarzını başlatmıştır. Oldukça fazla esere sahip olan Anthisthenes’in eserlerinin hiçbiri günümüze ulaşmamıştır. Onun hakkında bilgilere genellikle Xenophon ve Diogenes Laertios’un eserleri aracılığıyla ulaşılmaktadır. Yaklaşık seksen yaşında aşırı zayıflık ve hastalıktan hayata gözlerini yuman Anthisthenes, Diogenes’in hocası ve selefidir.

Felsefesi. Anthisthenes’in ana meşguliyetinin etik olduğunu söyleyebiliriz. Erdemi merkeze alarak etik bir kuram geliştirmiştir. O, erdemin öğretilebilir olduğunu savunur. Ona göre, erdem, mutluluğun kaynağıdır ve yalnızca erdemli insanlar soyludur, sevilmeye değerdir. Onun erdemle kastettiği teorik yaşam değil, pratik yaşamdır. Erdem, eylemle ilgilidir ve bilgiye ihtiyaç duymaz, der. Ona göre en önemli yasa, erdemin yasasıdır ve bilge kişi bu yasalara göre yaşar. Erdem, Antisthenes düşüncesinde nihai iyi iken haz, en büyük kötülüktür. Bir keresinde; “Haz almaktansa çıldırayım daha iyi” (Laertios, 2007: 6.3) dediği ifade edilir. Çünkü, mutluluğa erdemle ulaşılabilir, erdeme de iç ve dış arzulardan bağımsız olarak onları yadsıyarak ulaşılabilir. Bu düşünce, dünyadan yüz çevirmeyi, hiçbir şeye ihtiyaç duymamayı, kendine yeter olmayı bir ideal olarak belirler. Dolayısıyla ona göre, zenginlik, lüks, ün, şan arzulanacak şeyler değil, kaçılacak şeylerdir. Gerçek zenginlik, bedende ya da maddi şeylerde değil, ruhtadır. Antisthenes’in erdeme yaptığı vurgu, kaynağını Sokrates’ten alırken Stoacı etiğin de köklerini oluşturmuştur. 

Bir şey hakkında konuşmanın yolunun onu adlandırmaktan geçtiğini ifade eden Anthisthenes, tümellerin görüngüler dünyasında bir karşılığı olmadığını, onların ağızdan çıkan seslerden ibaret olduğunu öne sürmesiyle nominalizmin ilk temsilcisi olarak kabul edilir.  Bunu, “şu atı görüyorum ama genel olarak atlığı göremiyorum” sözünde net bir şekilde görebiliriz.  Burada ifade edilen, bir atın, atlık diye bir tümelden pay almadığı, bütün atlarda ortak olanın, at adının kendisi olduğudur. Dolayısıyla Anthisthenes’e göre, bir şeyin ne olduğunu, özünün ne olduğunu tanımlamak imkansızdır ancak onun ne türden bir şey olduğunu söyleyebiliriz. (Aristoteles, 1043b14 vd.) 

KAYNAKÇA

Antisthenes, Diogenes. Kinik Felsefe Fragmanları. Çeviren ve Derleyen C. Cengiz Çevik. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2020.

Aristoteles.Metafizik. Çeviren Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2015.

Arslan, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi 2: Sofistlerden Platon’a. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.

Cornford, Francis M. Platon’un Bilgi Kuramı. Çeviren Ahmet Cevizci. Ankara: Gündoğan Yayınları, 1989.

Çelgin, Güler. Eski Yunanca- Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2011.

Gökberk, Macit.  Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2007.

Johson, David M. Xenophon’s Socratic Works. New York: Routledge, 2021.

Laertios, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Çeviren Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.

Luck, George. Köpeklerin Bilgeliği: Antikçağ Kiniklerinden Metinler. Çeviren Oğuz Özügül. İstanbul: Say Yayınları, 2011.

Platon. Sofist. Çeviren Furkan Akderin. Ankara: Say Yayınları, 2015.

Yazar : Melek AYGÜL (Karamanoğlu Mehmetbey Üni.)